Kofeina jest alkaloidem ksantynowym, który jest składnikiem wielu roślin, takich jak ziarna kawy i kakaowca, owoców guarany oraz orzeszków kola. Jest dodawana do wielu napojów i wchodzi w skład wielu leków, przepisywanych na receptę oraz dostępnych bez recepty. Jest również substancją o naturalnym działaniu chroniącym rośliny przed insektami, można ją zatem traktować jako naturalny pestycyd.
Przeciętna zawartość kofeiny w jednej filiżance palonej kawy (150 ml) wynosi około 85 mg, w jednej filiżance kawy rozpuszczalnej – około 60 mg, a w jednej filiżance kawy bezkofeinowej – 3 mg. Jedna filiżanka parzonej herbaty zawiera ok. 30 mg kofeiny, herbaty instant – ok. 20 mg a filiżanka kakao i czekolady ok. 4 mg. Szklanka napoju zwierającego kofeinę ma zwykle zawartość 20 – 60 mg kofeiny.
Osoby dorosłe w Europie spożywają średnio 200 mg kofeiny dziennie (od 100 do 400 mg), dostarczanej przede wszystkim przez kawę i herbatę, ale również przez słodkie napoje „energetyzujące”. Ilość spożywanej kofeiny zależy w dużej mierze od zwyczajów kulturowych poszczególnych społeczności. W państwach Europy Północnej spożywa się więcej kofeiny; spożycie w Danii, Finlandii, Norwegii i Szwecji osiąga 400 mg/d. Dzieci, młodzież oraz osoby nie pijące kawy spożywają kofeinę pochodzącą przede wszystkim z herbaty i słodkich napojów.
Zgodnie z dyrektywą Wspólnotową 2002/67/E obecność kofeiny powinna być jasno określana przy etykietowaniu produktów, o ile jej zawartość w produkcie przekracza 150 mg/l. Zasada ta dotyczy zawierających kofeinę słodkich napojów i napojów energetyzujących, ale nie obejmuje herbaty, kawy oraz produktów pokrewnych. Uważa się bowiem, że konsumenci są świadomi, że te produkty zawierają kofeinę i że zawartość w nich kofeiny zależy od zastosowanych zabiegów technologicznych (np. czasu ekstrakcji). Poszczególne Państwa Członkowskie stosują zapisy prawne zgodne z tą dyrektywą.
Metabolizm kofeiny
kofeina jest wchłaniana z przewodu pokarmowego i trafia do krwi po ok. 30 – 45 minutach po jej spożyciu. Następnie jest metabolizowana i wydalana przez nerki. Średni czas półtrwania kofeiny w organizmie wynosi 4 godziny (wahając się od 2 do 10 godzin). Metabolizm kofeiny jest wolniejszy u kobiet w ciąży, dlatego u ciężarnych kobiet utrzymuje się ona w organizmie dłużej.
Zdolność kofeiny do poprawy czujności oraz przedłużania zdolności koncentracji uwagi jest dobrze potwierdzona. Podstawowy mechanizm działania pobudzającego na ośrodkowy układ nerwowy polega stymulacji receptorów adenozyny. Adenozyna jest substancją naturalnie występującą w organizmie, która pośredniczy w regulacji aktywności mózgu wpływając na stan snu i czuwania (może być traktowana jako „sygnał zmęczenia”). Kofeina blokuje specyficzne dla adenozyny receptory w tkance nerwowej, w tym również w mózgu, podtrzymując w ten sposób stan czuwania. W tym mechanizmie kofeina przedłuża wydolność umysłową i psychiczną i opóźnia pojawienie się zmęczenia. Zablokowanie receptorów adenozynowych może również spowodować skurcz naczyń krwionośnych, tym samym wpływając na napięcie naczyń zlokalizowanych w mózgu i zmniejszać objawy migreny oraz bólów głowy o innej etiologii. Ten fakt tłumaczy zawartość kofeiny w wielu preparatach o działaniu przeciwbólowym.
Wrażliwość na działanie kofeiny
Poszczególne osoby wykazują różną wrażliwość na działanie kofeiny. Niedawno wykryto gen „powolnego metabolizmu”, którego obecność powoduje spowolnienie wydalania kofeiny z ustroju. Opublikowane niedawno badania epidemiologiczne wykazały, że osoby posiadające ten gen mają podwyższone ryzyko wystąpienia zawału serca. Wydaje się, że kofeina może pośredniczyć w tym efekcie ale wspomniana hipoteza wymaga potwierdzenia naukowego.
Krótkotrwałe efekty działania kofeiny
Dawki kofeiny w granicach 100 – 600 mg przyspieszają tok myśli i poprawiają ogólną koordynację funkcjonowania organizmu. Z drugiej strony, spożycie kofeiny może skutkować brakiem wypoczynku i pojawieniem się zaburzeń koordynacji ruchowej. Ilości powyżej 2000 mg powodują bezsenność, drżenia mięśniowe i przyspieszenie oddechu. Niekiedy te objawy pojawiają się już po spożyciu mniejszych ilości kofeiny. U osób regularnie spożywających kofeinę pojawia się tolerancja na te objawy, co powoduje jednocześnie, że własności stymulujące kofeiny są silniejsze u osób spożywających ją okazjonalnie niż u osób pijących kawę regularnie.
Wypicie napoju zawierającego kofeinę przyczynia się również do wystąpienia innych efektów fizjologicznych. Wzrasta uwalnianie kortyzolu i adrenaliny, które podnoszą ciśnienie tętnicze krwi i przyspieszają częstość bicia serca. Kofeina posiada również własności moczopędne, rozszerza oskrzela, zwiększa wydzielanie kwasu żołądkowego i przyspiesza metabolizm.
Kofeina a zdrowie
Większość badań dotyczących wpływu kofeiny na zdrowie ludzkie jest oparta na obserwacji wpływu picia kawy. Ten fakt powoduje, że trudno jest oddzielić wpływ na zdrowie kawy od wpływu wyłącznie kofeiny.
Umiarkowane spożycie kofeiny, nie przekraczające 300 mg/d (co jest równoważne z 3 filiżankami kawy), zazwyczaj nie stanowi żadnego zagrożenia dla zdrowia, o ile zachowywane są inne prozdrowotne zasady trybu życia – sposób żywienia, spożycie alkoholu, palenie tytoniu, aktywność fizyczna.
Choroby układu krążenia
Intensywne badania nad wpływem kofeiny na układ krążenia są prowadzone od kilkudziesięciu lat, ponieważ pojawiały się pogłoski o jej wpływie na gospodarkę lipidową, ciśnienie tętnicze krwi, zaburzenia rytmu serca i inne zaburzenia układu sercowo-naczyniowego. Uważa się, że umiarkowane spożycie kofeiny zwykle nie ma wpływu na ryzyko chorób układu krążenia, ale nie można takiego wpływu wykluczyć w przypadku spożycia wysokiego. Wysokie spożycie kofeiny wynika zwykle z picia kawy w dużych ilościach, co jest często związane z występowaniem innych czynników mających znaczenie dla zdrowia układu krążenia, w tym palenia tytoniu, mało aktywnego trybu życia, wysokiego spożycia tłuszczów nasyconych oraz nadużywania alkoholu.
Ciśnienie tętnicze krwi
Przez wiele lat uważano, że spożycie kofeiny podwyższa ciśnienie tętnicze krwi. Jednak badania kliniczne i laboratoryjne przeprowadzone w ostatnich latach nie potwierdzają, że kofeina przy średnim spożyciu wywołuje taki efekt. Jednak w wielu pracach opisuje się częstsze występowanie wzrostu ciśnienia u osób uzależnionych od kofeiny a nadciśnienie tętnicze występuje w tej grupie w młodszym wieku. Dlatego do czasu uzyskania definitywnych rozstrzygnięć naukowych, zaleca się umiarkowanie w piciu kawy dla osób z rozpoznanym nadciśnieniem tętniczym.
Cholesterol
Badania, przede wszystkim przeprowadzone w państwach Skandynawskich, sugerują, że regularne picie kawy może podnosić stężenie cholesterolu całkowitego i cholesterolu LDL w surowicy krwi, które są znanymi czynnikami ryzyka choroby niedokrwiennej serca. Wydaje się, że ten wpływ dotyczy wyłącznie kawy gotowanej i niefiltrowanej (ponieważ kawa filtrowana i kawa rozpuszczalna nie podwyższają stężenia cholesterolu) i zapewne nie zależy od zawartości kofeiny. Wydaje się, że wspomniany efekt jest związany z obecnością w ziarnach kawy substancji zwanych dwuterpenami, które są usuwane w procesie filtrowania kawy.
Choroba niedokrwienna serca
Nie udowodniono, aby umiarkowane regularne picie kawy zwiększało ryzyko wystąpienia choroby niedokrwiennej serca. Opublikowane w 2006 r. wyniki dużego liczebnie prospektywnego badania typu kohortowego obejmującego ponad 120 tys. Amerykanów obserwowanych przez 14 – 20 lat nie wykazały związków między spożyciem kawy a występowaniem choroby niedokrwiennej serca (nawet u osób pijących co najmniej 6 filiżanek kawy dziennie). Jednak dwa inne badania sugerują, że picie kawy może sprzyjać wystąpieniu zawału serca w określonych sytuacjach: u osób pijących małe ilości kawy (nie więcej niż 1 filiżanka dziennie), osób z obecnymi co najmniej trzema czynnikami ryzyka choroby niedokrwiennej serca oraz osób cechujących się powolnym metabolizmem kofeiny. W kilku badaniach wykazano, że osoby pijące kawę w ilościach umiarkowanych mają zmniejszone ryzyko wystąpienia choroby niedokrwiennej serca, zapewne w związku z przeciwutleniaczami zawartymi w kawie.
Nie udowodniono związków przyczynowych pomiędzy piciem kawy a zaburzeniami rytmu serca.
Choroby nowotworowe
Nie dysponujemy danymi przemawiającymi za uznaniem kofeiny za czynnik zwiększający ryzyko chorób nowotworowych u ludzi. Fundacja Badań nad Rakiem stoi na stanowisku, że „dostępne wyniki badań sugerują, iż regularne picie kawy nie wpływa istotnie na ryzyko jakiejkolwiek choroby nowotworowej”. Badania opublikowane ostatnio wskazują, że kofeina może mieć nawet działanie ochronne przed wystąpieniem niektórych chorób nowotworowych, takich jak rak jelita grubego i rak wątroby, ale te przypuszczenia wymagają potwierdzenia.
Inne potencjalne korzyści zdrowotne
Kawa może wykazywać ochronny wpływ przed wystąpieniem cukrzycy t. II, choroby Parkinsona oraz chorób wątroby (marskością wątroby i pierwotnym rakiem wątroby).
Coraz więcej danych wspiera przypuszczenie, że picie kawy może chronić przed wystąpieniem cukrzycy t. II. Dokładny mechanizm tego działania nie jest jeszcze poznany. Wydaje się, że za efekt ochronny odpowiadają inne niż kofeina substancje zawarte w kawie, ponieważ wpływ jest podobny dla osób pijących kawę z zawartością kofeiny i bezkofeinową.
Coraz więcej danych wspiera również hipotezę, że picie kawy pomaga w zachowaniu prawidłowych funkcji poznawczych w starszym wieku.
Być może zależy to od zawartości w kawie substancji o zdolnościach antyoksydacyjnych – kofeiny oraz flawonoidów.
Prześlij komentarz