Żywienie w chorobach jamy ustnej i przełyku

Do najczęstszych chorób jamy ustnej i przełyku zaliczamy:

-   Zapalenie jamy ustnej, które może powstać na skutek zakażenia bakteryjnego, wirusowego, grzybiczego, spożycia gorących lub zimnych pokarmów. Obserwuje się wtedy takie objawy jak  zaczerwienienie i obrzmienie błony śluzowej jamy ustnej, palenie, pieczenie w ustach.

-   Zapalenie przełyku wywołane zazwyczaj jest tymi samymi czynnikami, które powodują zapalenie jamy ustnej. Ponadto przyczyną takiego stanu zapalnego może być zarzucanie do przełyku kwaśnej treści żołądkowej lub żółci, poparzenie kwasami, ługami. Objawy dotyczą błony śluzowej przełyku, a mianowicie przekrwienia, zmiany barwy na jaskrawoczerwoną oraz odczucia silnego, piekącego bólu za mostkiem.

-   Żylaki przełyku ich główną przyczyną powstania są choroby krążenia wrotnego

i nadciśnienia w żyle wrotnej oraz zaawansowana marskość wątroby.

-   Rak przełyku najprawdopodobniej powodem wystąpienia nowotworu jest wpływ niekorzystnych wpływów środowiska i sposobu odżywiania się. Uważa się, że czynniki wpływające na zaleganie pokarmu w przełyku czyli, np. zwężenie przełyku, stany kurczowe, atonia przełyku, a tym samym czynniki drażniące termicznie, chemicznie i mechanicznie błonę śluzową również sprzyjają powstawaniu nowotworzeniu w przełyku.

Wyróżnić można dodatkowo choroby przełyku związane z zaburzeniami jego motoryki. Zaliczamy do nich przede wszystkim:

-   Rozlany kurcz przełyku to choroba o podłoży nerwicowym. Może ona dotyczyć górnej części przełyku oraz okolic wpustu. Kurcze górnej części przełyku przejawia się skurczem, rozpieraniem przełyku, natomiast przy kurczu wpustu pojawiają się bóle rozpierające w klatce piersiowej, wymioty, uczucie pełności. W czasie trwania choroby dochodzi do zwężenia wpustu;

-   Achalazja jest zaburzeniem koordynacji i ruchomości mięśni przełyku, w którym jest zahamowana jego perystaltyka. Przełyk w początkowym stadium choroby ulega rozszerzeniu, a przy utrzymującym się braku perystaltyki – także wydłużeniu. Powodem występowania tego zaburzenia są prawdopodobnie zwyrodnienia w strukturach nerwowo – mięśniowych przełyku. Achalazja objawia się poprzez: problemy z przełykaniem (dysfagia), uczucie pieczenia i nieprzyjemnego posmaku, które wynika z zarzucania treści pokarmowej do jamy ustnej, ból w klatce piersiowej, zgaga, krztuszenie się oraz kaszel.

Omawiając stany zapalne przełyku nie sposób nie wspomnieć o najczęstszym problemie w gastrologii, czyli o chorobie refleksowej przełyku. Choroba ta objawia się stanami zapalnymi błony śluzowej przełyku spowodowanymi refluksem, czyli przewlekłym zarzucaniem kwaśnej treści żołądkowej. Zjawisko to jest spowodowane uszkodzeniem barier antyrefluksowych oraz miejscowych mechanizmów obronnych. Choroba ta rozwija się w następstwie zaburzeń czynności przewodu pokarmowego prowadzącego do osłabienia dolnego zwieracza przełyku, który w warunkach prawidłowych uniemożliwia zarzucania treści żołądkowej do przełyku. Dodatkowy wpływ na rozwój tej choroby mają takie czynniki jak:

-   spożywanie pokarmów obniżających ciśnienie dolnego zwieracza przełyku (m.in. czekolady, potraw tłustych lub smażonych, picie mięty),

-   spożywanie pokarmów drażniących błonę śluzową przełyku (owoców cytrusowych, potraw pikantnych),

-   przepuklina roztworu przełykowego przepony polegająca na wypukleniu się części wpustowej żołądka poprzez rozwór przełykowy przepony,

-   palenie papierosów i nadużywanie alkoholu,

-   otyłość,

-   ciąża,

-   noszenie obcisłej odzieży,

-   urazy klatki piersiowej,

-   przyjmowanie leków obniżających ciśnienie w obrębie dolnego zwieracza przełyku (teofilina – liście herbaty, leki blokujące kanał wapniowy, leki alfa-adrenolityczne, leki antycholinergiczne, intraty).

Zalecenia żywieniowe

                                             

Leczenie dietetyczne polega na dostarczeniu choremu wszystkich składników pokarmowych w odpowiednich ilościach aby nie dopuścić do niedoborów ilościowych i jakościowych, przy uwzględnieniu takich pokarmów, które by nie drażniły chorego przełyku ani mechanicznie, ani chemicznie, ani termicznie.
Ze względu na trudności z przyjmowaniem pokarmu (rozdrobnienie w ustach, przełykanie) stworzono dietę papkowatą. Jest to dieta lekkostrawna z tym, że wszystkie potrawy występują w postaci papki. Poza stanami zapalnymi jamy ustnej i przełyku stosuje się ją również przy niektórych chorobach, którym towarzyszy gorączka oraz po niektórych zabiegach.
Potrawy przygotowywane są metoda gotowania. Warzywa i owoce podawane są w postaci surowej jako soki lub w postaci papki po uprzednim ugotowaniu i rozdrobnieniu. Zupy i sosy zaprawia się zawiesinami z mąki i mleka lub mąki i śmietany. W celu poprawy wartości odżywczej i smakowej podprawia się potrawy żółtkami i masłem. Mięsa gotowane, mielone i podawane z sosami, rozmoczona bułka, jajka na miękko, budynie z warzyw i mięs, ziemniak, koktajle, pasty twarogowe, biszkopty, kasze w formie kleików. Ponadto powinno się unikać potraw pobudzających wydzielanie soków żołądkowych, by uniknąć zagrożenia zarzucania treścią pokarmową.
Posiłki należy spożywać częściej 5-6 razy dziennie o stałych porach, niewielkiej objętości tak by nie dopuścić do przepełnienia żołądka.
Z diety należy wykluczyć:
- owoce cytrusowe, soki z owoców cytrusowych, sok pomidorowy, potrawy kwaśne, ostre przyprawy, warzywa cebulowate – mogą stymulować receptory nerwów czuciowych w zmienionej zapalnie błonie śluzowej, powodującej poczucie bólu;
- kawę naturalną, alkohol, napoje alkoholowe (zwłaszcza na bazie soków z owoców cytrusowych) – zmniejszają napięcie dolnego zwieracza przełyku, wskutek czego kwas jest zarzucany do przełyku, drażniąc jego błonę śluzową. W dużym stopniu ciśnienie to zmniejsza białe wino (bardziej niż czerwone). Kofeina i etanol są silnymi stymulatorami wydzielania kwasu żołądkowego, będącego przyczyną zgagi. Alkohol także działa drażniąco na uszkodzoną błonę śluzową przełyku;
- czekoladę, wyroby czekoladowe, kakao, ograniczyć tłuszcze – opóźniają opróżnianie żołądka;
- napoje gazowane, ponieważ gaz w żołądku zwiększa objętość treści pokarmowej, co sprzyja refluksowi;
- cukierki zawierające alkohol albo miętę – w dużym stopniu nasilają objawy.

Produkty dozwolone i zabronione

Grupa	Rodzaj produktu	Nazwa produktu
		Dozwolone	Zabronione
1	Pieczywo Mąka Makarony Kasze	Pszenne, czerstwe sucharki Mąki pytlowe „nitki”, „gwiazdki” Jęczmienna, manna, ryż kukurydziany i pszenny, płatki owsiane	Świeże żytnie, razowe Mąki razowe i grube „kolanka” Jaglana
2	Mleko Sery	Pełne świeże i w proszku, fermentowane przetwory mleka: młode kwaśne mleko, kefir, jogurt Twarogowe tłuste i chude	Zbyt kwaśne przetwory z mleka Fermentowane i pikantne
3	Jaja	Całe, żółtka	-
4	Mięso Ryby wędliny	Chude: cielęcina, wołowina, konina, kura, kurczę, gołąb, królik; z podrobów: wątroba, nerki, mózg, ozorki Szczupak, sandacz, karp, pstrąg, dorsz, lin, leszcz, flądra Szynka chuda, parówki, polędwica mielona	Wieprzowina, baranina, kaczka, gęś, „flaczki” Zbyt tłuste, marynowane, wędzone, węgorz, łosoś, śledzie Tłuste i pikantne
5	Masło Śmietana	Świeże Niezbyt kwaśna oraz śmietanka	Stare, topione Zbyt kwaśna
6	Inne tłuszcze	Oliwa, olej sojowy, słonecznikowy, masło roślinne	Słonina, smalec, boczek, łój, olej rzepakowy
7	Ziemniaki	Gotowane i rozdrobnione (purèe)	W całości
8	Warzywa i owoce obfitujące w wit. C	Kapusta, kalafiory, owoce jagodowe	Owoce cytrusowe, pomidory
9	Warzywa obfitujące w karoten	Marchew, dynia, szpinak, zielony groszek	Zielona sałata
10	Inne warzywa i owoce	Pietruszka, seler, buraki; Jabłka, śliwki, gruszki, brzoskwinie, morele	-
11	Strączkowe suche	-	Wszystkie: groch, fasola, soja, bób, soczewica
12	Cukier i słodycze	-	Wszystkie słodycze, szczególnie nadziewane alkoholem
13	Przyprawy Używki	Łagodne: koper zielony, pietruszka, cynamon, wanilia, majeranek Słaba herbata	Ostre: pieprz, papryka, ocet, musztarda itp. Alkohol, prawdziwa kawa, mocna herbata, kakao